Η Ιστορία του Αγίου Βαλεντίνου και ο Εορτασμός της Ημέρας των Ερωτευμένων
Η σύνδεση του εορτασμού της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου με την Ημέρα των Ερωτευμένων έχει τις ρίζες της στην Αγγλία του ύστερου Μεσαίωνα, όπου συναντώνται παγανιστικές και χριστιανικές παραδόσεις. Από τις 13 έως τις 15 Φεβρουαρίου, οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Λουπερκάλια προς τιμήν του θεού Φαύνου (γνωστού και ως Πάνα στην ελληνική μυθολογία). Κατά τη διάρκεια αυτής της γιορτής, οι Ρωμαίοι θυσίαζαν κατσίκια και σκυλιά, ενώ νεαρά αγόρια χτυπούσαν με λωρίδες δέρματος κατσίκας τις νεαρές κοπέλες, με σκοπό να τους μεταδώσουν τη γονιμότητα. Μια παρόμοια γιορτή υπήρχε και στην Αρχαία Αθήνα κατά τον μήνα Γαμηλιώνα (ο οποίος αντιστοιχούσε στο δεύτερο μισό του Ιανουαρίου και το πρώτο μισό του Φεβρουαρίου) με τα Θεογάμια, που τιμούσαν τον Δία και την Ήρα. Η γιορτή αυτή καταργήθηκε από την Εκκλησία τον 5ο αιώνα μ.Χ. ως ειδωλολατρική. Αντ’ αυτής, στις 14 Φεβρουαρίου καθιερώθηκε ο εορτασμός της μνήμης του Αγίου Βαλεντίνου, μάρτυρα της χριστιανικής πίστης από τη Ρώμη, με απόφαση του Πάπα Γελάσιου.
Ο Βαλεντίνος, σύμφωνα με τον θρύλο, ήταν ιερωμένος του 3ου αιώνα, ο οποίος, παρά τις αυτοκρατορικές διαταγές, παντρεύε τους ερωτευμένους νέους, προσφέροντάς τους έτσι μια διέξοδο από τη στρατιωτική θητεία. Ήταν, κατά συνέπεια, ο πραγματικός προστάτης των ερωτευμένων και των αντιρρησιών συνείδησης. Ένας άλλος θρύλος αναφέρει ότι ενώ βρισκόταν στη φυλακή, αρνούμενος να αποκηρύξει την πίστη του, ερωτεύτηκε την τυφλή κόρη του δεσμοφύλακά του, στην οποία έστειλε ένα γράμμα υπογράφοντας «Με αγάπη από τον Βαλεντίνο σου».
Η σημερινή νοηματοδότηση της γιορτής του Αγίου Βαλεντίνου διαμορφώθηκε γύρω στον 14ο αιώνα. Μια από τις πρώτες γραπτές αναφορές προέρχεται από το 1382 στο ποίημα Το Κοινοβούλιο των Πτηνών (Parlement of Foules) του πατέρα της αγγλικής λογοτεχνίας, Τζέφρι Τσόσερ. Το ποίημα, που αριθμεί 699 στίχους, είναι ένα ενύπνιο εμπνευσμένο από την παράδοση, σύμφωνα με την οποία κάθε χρόνο την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου τα πουλιά συγκεντρώνονταν μπροστά στη θεά της φύσης για να διαλέξουν τους ερωτικούς τους συντρόφους: «…for this was Saint Valentine’s Day, when every bird cometh there to choose his mate…».
Στις αρχές του 17ου αιώνα, η ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου ως Γιορτή των Ερωτευμένων είχε ήδη αποκτήσει δημοτικότητα στην Αγγλία, όπως μαρτυρεί και η αναφορά στον Άμλετ του Σέξπηρ (Τραγούδι της Οφέλιας από την 4η πράξη, Μετάφραση Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, 1916): «Καλό πρωί! Είναι σύσκοτο. Τον Άγιο Βαλεντίνο γιορτάζω κι ήρθα κόρη εδώ στο παραθύρι σου να ιδώ ταίρι με σε αν θα γίνω.»
Το 1840, η ανταλλαγή μικρών χειρόγραφων σημειωμάτων με ευχές (valentines) μεταξύ των ερωτευμένων είχε γίνει κοινός τόπος. Το ίδιο διάστημα, η γιορτή διαδόθηκε και στην Αμερική, όπου η ανταλλαγή ευχετήριων καρτών ενισχύθηκε από τη βιομηχανοποίηση και τα φθηνά ταχυδρομικά τέλη. Με την πάροδο του χρόνου, το επιχειρηματικό δαιμόνιο και η πολιτιστική επιβολή των αγγλοσαξόνων προσέδωσαν στη γιορτή τον οικουμενικό χαρακτήρα που γνωρίζουμε σήμερα. Τα τελευταία χρόνια, η εμπορευματοποίηση της γιορτής έχει φτάσει σε πρωτοφανή επίπεδα, με την βιομηχανία κοσμημάτων να αγκαλιάζει την ημέρα των ερωτευμένων. Ο τζίρος του Αγίου Βαλεντίνου μόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες ξεπέρασε το 2010 τα 15 δισεκατομμύρια δολάρια, ποσό ισοδύναμο με το ΑΕΠ της Μποτσουάνας.
Η γιορτή του Αγίου Βαλεντίνου προκαλεί αντιδράσεις στον μη Χριστιανικό κόσμο. Στην Ινδία, φανατικοί ινδουιστές και μουσουλμάνοι αντιτίθενται στη γιορτή, την οποία θεωρούν πολιτιστικό μίασμα και προϊόν της παγκοσμιοποίησης. Στο Πακιστάν, το τοπικό ισλαμικό κόμμα ζητά την κατάργησή της, υποστηρίζοντας ότι αντιβαίνει στον Ισλαμικό Πολιτισμό, ενώ οι συντηρητικοί κύκλοι του θεοκρατικού Ιράν εκφράζουν παρόμοιες απόψεις.
Η Ελληνική Εκδοχή της Γιορτής των Ερωτευμένων
Ο Άγιος Βαλεντίνος δεν περιλαμβάνεται πουθενά στο ορθόδοξο εορτολόγιο, και είναι φυσικό η ορθόδοξη Εκκλησία να μην τον παραδέχεται. «Ο άγιος αυτός είναι για μας ανύπαρκτος. Είναι μια μυθοπλασία δυτικής προέλευσης», δηλώνουν εκπρόσωποι της Εκκλησίας. Επιπλέον, η Καθολική Εκκλησία, στην αναθεώρηση του γενικού εορτολογίου της το 1969, υποβίβασε την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου σε τοπική εορτή, καθώς δεν γνώριζε σχεδόν τίποτα για τον βίο του, εκτός από το ότι ετάφη στη Βία Φλαμίνια της Ρώμης στις 14 Φεβρουαρίου.
Ωστόσο, με την είσοδο του ξενόφερτου Αγίου στη ζωή των Ελλήνων, η ημέρα αυτή καθιερώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ‘70 ως η ημέρα των ερωτευμένων, κυρίως λόγω της πρωτοβουλίας των ανθοπωλών. Εκπρόσωποι της Εκκλησίας πρότειναν να τιμούν οι Έλληνες ερωτευμένοι αγίους που υπάρχουν στο ορθόδοξο εορτολόγιο. Το 1994, ο τότε Εκπρόσωπος Τύπου της Ιεράς Συνόδου, Γιάννης Χατζηφώτης, πρότεινε την καθιέρωση της γιορτής του Αγίου Υακίνθου, που τιμάται στις 3 Ιουλίου, ως ημέρας των ερωτευμένων. Ο Υάκινθος, καταγόμενος από την Καισάρεια της Καπαδοκίας, υπηρέτησε ως κουβικουλάριος του Ρωμαίου αυτοκράτορα Τραϊανού, και προσηλυτίσθηκε στον Χριστιανισμό, γεγονός που προκάλεσε την οργή του Τραϊανού, ο οποίος διέταξε να τον φυλακίσουν.
Ο Υάκινθος πέρασε σαράντα ημέρες χωρίς τροφή, αρνούμενος να αγγίξει ειδωλόθυτα, και τελικά παρέδωσε το πνεύμα του στον Κύριο στην ηλικία των 20 ετών. Με πρωτοβουλία του γνωστού τραγουδοποιού από τα Ανώγεια της Κρήτης, Λουδοβίκου των Ανωγείων, καθιερώθηκε η 3η Ιουλίου ως ημέρα του έρωτα και της ποίησης, με την ανέγερση ενός ναού σε πανέμορφη τοποθεσία στον Ψηλορείτη. Κάθε καλοκαίρι, μπροστά από το εκκλησάκι αυτό, που είναι το μοναδικό στην Ελλάδα αφιερωμένο στον Άγιο, πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με την επωνυμία Υακίνθεια.
Το 2000, ο μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος πρότεινε να εορτάζεται η γιορτή των ερωτευμένων στις 13 Φεβρουαρίου, ημέρα που η Ορθοδοξία τιμά τη μνήμη των Αποστόλων Ακύλα και Πρίσκιλλας, ενός ενάρετου ζευγαριού Ιουδαίων σκηνοποιών που ασπάστηκε τον Χριστιανισμό στην Κόρινθο. Επιπλέον, υπάρχει και μια τρίτη πρόταση, που προέρχεται από αρχαιόπληκτους, να εορτάζονται ως προστάτες των ερωτευμένων στις 14 Φεβρουαρίου ο πολυμήχανος Οδυσσέας και η πιστή του Πηνελόπη.